Ponieważ nazwisko Pana Profesora jest przywoływane jako tej osoby, która w funkcji wicepremiera i ministra kultury ma zająć się tematyką mediów, zwracam się do Pana z prośbą o zapoznanie się z ideą zmiany modelu telewizji publicznej, którą przedstawiłem w Gazecie Polskiej już w 1993 roku. Ten pomysł nigdy nie był szerzej rozważany, a dzisiaj, moim zdaniem, powinien być wzięty pod uwagę. Chodzi o rzeczywiste zmiany w telewizji publicznej, bo można się spodziewać, że jej dobre działanie automatycznie wymusi pozytywne zmiany w telewizjach komercyjnych, a w dłuższym procesie przyniesie naprawę całej sytuacji związanej z mediami. Telewizja publiczna musi stać się środkiem autentycznej komunikacji społecznej, by zapobiec dalszej atomizacji społeczeństwa. Powinna też służyć jako wzorzec kultury języka, obyczajów, debaty publicznej i narzędzie budujące narodową wspólnotę. Mimo, że wszystko jest ujęte w ustawach i często jest przywoływane jako misja, dzisiaj w ogóle to nie funkcjonuje, częściej mamy do czynienia z misją kłamstwa, anty-kultury, demoralizacji i budowania konfliktów.
Panie Profesorze! Przysłuchując się różnym wypowiedziom na temat proponowanych zmian telewizji publicznej, mam wrażenie, że miałaby to być jakaś kolejna próba naprawy w ramach dzisiejszego modelu, jakaś kosmetyka związana z nowymi zarządami, z trochę przesianymi kadrami, z uściśleniem powinności misyjnych i zwłaszcza z wprowadzeniem nowych regulacji dotyczących spraw finansowych i gospodarki zasobami. To wszystko już było i na dłuższą metę telewizja publiczna zawsze powracała w stare koleiny, aż po dzisiejszy stan, który jest prawdziwym horrendum niewartym opisywania. Nie wolno zaprzepaścić tej szansy, która się teraz pojawiła, a pomysł z 1993 roku, wtedy raczej trudny do praktycznej realizacji, wydaje się dzisiaj o wiele bardziej realistyczny, gdy polityczna polaryzacja podzieliła polskie społeczeństwo na dwie blisko równomierne części.
Pomysł ten bazuje na następujących założeniach:
- Reforma powinna mieć charakter rewolucyjny takim stopniu, że wymusi całkowite zerwanie z dotychczasowym układem i zastosowanie „opcji zero” przy naborze kadrowym.
- Na podstawie dotychczasowych doświadczeń należy przyjąć, że niezależność polityczna telewizji publicznej jest fikcją i należy tę rzeczywistą, a nieuniknioną sytuację wprost usankcjonować przez sprawiedliwy podział politycznych wpływów i wiążącej się z nimi odpowiedzialności.
- Podobnie trzeba przyjąć, że obiektywizm i bezstronność poszczególnych dziennikarzy telewizyjnych jest fikcją, a obiektywizmu można oczekiwać jedynie w wymiarze całości praktycznego działania danej telewizji.
- Model telewizji publicznej powinien zawierać mechanizm gwarantujący odbiorcom (telewidzom) możliwość kontroli jej funkcjonowania. Powiązanie finansowania konkretnych segmentów telewizji z wolnym wyborem odbiorcy wpłacającego abonament powinien być tym mechanizmem kontroli.
Powyższe warunki może spełnić reforma wprowadzająca podział struktury telewizji publicznej na autonomiczne segmenty:
- Program I - przekazany pod kontrolę i odpowiedzialność koalicji rządzącej (w aktualnej sytuacji Zjednoczonej Prawicy)
- Program II – przekazany pod kontrolę i odpowiedzialność opozycji (w aktualnej sytuacji PO i reszta opozycji)
- Program III – TVP Info – przekształcony na wzór C-SPAN (w USA)
- Telewizje Regionalne – wspierane i kontrolowane przez odpowiednie porozumienie władz samorządowych danego regionu.
- Programy tematyczne: TVP Historia, TVP Kultura, TVP Sport, TVP Seriale….etc.
W założeniu dwa pierwsze segmenty - (a) i (b), miałyby realizować takie wizje telewizji publicznej, jakie są zgodne z wyobrażeniami odpowiednich środowisk politycznych i ich wyborców. Autonomia każdego z dwu programów ma polegać na tym, że właściwe dla podziału partie, lub porozumienia partii powołują swoje zespoły, które budują od nowa strukturę danego programu, a następnie zarządzają jego funkcjonowaniem, przyjmując określoną przez daną partię formę wzajemnych relacji i zależności.
Trzeci segment -(c) byłby w swojej zasadniczej części telewizją technicznych transmisji z najważniejszych wydarzeń politycznych w Polsce, bez jakiejkolwiek ingerencji i komentarza. Na wzór amerykańskiego C-SPAN byłyby to pełne transmisje z obrad Sejmu, Senatu, komisji senackich i sejmowych, konferencji prasowych, ważnych wystąpień i oświadczeń polityków. Zachowując nazwę TVP Info program ten mógłby też przekazywać z określoną częstością skrótowe serwisy informacyjne o bieżących wydarzeniach. Telewizje regionalne (d) powinny funkcjonować w ramach porozumień władz i ciał samorządowych, a segmenty tematyczne (e) tak, jak dotychczas.
Jednym z najważniejszych elementów powinien być mechanizm uzależniający finansowanie poszczególnych segmentów od woli odbiorców. Kryterium oglądalności, często obniżające poziom telewizji, powinno być pomijane, a jedynie ocena odbiorców i ich wola powinny być brane pod uwagę. Mechanizm opierałby się na powszechnym obowiązku płacenia abonamentu, traktując telewizję publiczną jako instytucję wyższej użyteczności. Każdy abonent, według własnego wyboru, mógłby wpłacać swój abonament na jedno z trzech podanych kont – konto Programu I, Programu II, lub wspólne konto pozostałych segmentów (c), (d) i (e). Z dwóch pierwszych kont automatycznie powinny być przekazane pewne części wpłat na pozostałe segmenty, które muszą mieć jakieś minimum finansowe, by funkcjonować. Rozmiar tych odpisów musi być określony przez specjalistów, np. 5% sumarycznie na (c) i (e), oraz 10% na (d) - Telewizję Regionalną właściwą dla zasięgu emisji obejmującym danego abonenta.
Każdy abonent będzie mógł więc wesprzeć swoją wpłatą, zgodnie ze swoimi preferencjami, jeden z dwóch programów, (a) lub (b), kontrolowanych odpowiednio przez partie władzy, lub partie opozycji, ze świadomością, że określona część jego wpłaty zostanie przekazana na części (c), (d), (e). Może też nie wspierać żadnego z tych „partyjnych” programów i skierować całą swoją wpłatę na pozostałe segmenty telewizji publicznej. W dowolnym momencie abonent może zadysponować zmianę swojego wyboru i dokonać wpłaty na inne z trzech kont. Aktualne saldo wszystkich trzech kont, odzwierciedlające zmianę przypływu wpłat od abonentów musi być dostępne dla powszechnej, bieżącej obserwacji poziomu wsparcia poszczególnych programów. Bardzo szybko „sondaż” wsparty skutkami finansowymi przekaże najbardziej efektywnie odpowiedni sygnał od odbiorców i wymusi zmiany.
Poszczególne programy dysponowałyby pełną autonomią w ramach dostępnych środków finansowych, natomiast wspólny musi być formalny zarząd TVP pełniący funkcje administracyjne. Zarząd ten, powoływany z odpowiednim politycznym parytetem, miałby dbać o księgowość i kontrolę finansów, o egzekwowanie wpłat abonamentowych i o rzetelny podział środków finansowych w ramach jasnych i jawnych ustaleń, a zwłaszcza by ten podział był zgodny z wolą wpłacających.
Nie ma potrzeby, by w tym momencie wchodzić w inne szczegółowe rozważania, np. regulacji emisji reklam, ograniczeń programów sprzecznych z budowaniem misji telewizji publicznej, dostępność archiwalnych zbiorów polskiej telewizji, czy wreszcie system interakcji z telewidzami. Warto, natomiast, podsumować korzyści oczekiwane po przyjęciu powyższych rozwiązań.
- Zmiana jest tak głęboka, że wymusi budowanie nowej instytucji na bazie dostępnych zasobów.
- Ułatwi ściągalność abonamentów, bo wprowadzi utożsamienie się znacznej części odbiorców z publiczną instytucją. Zniknie dotychczasowe przekonanie, że jesteśmy zmuszani do opłacania instytucji, która nam szkodzi.
- Swobodne dysponowanie przeznaczeniem wpłat abonamentowych przez odbiorców wprowadzi skuteczną kontrolę działania telewizji. Ta sytuacja także wpłynie pozytywnie na wpłaty abonamentowe.
- Jasny podział według kryteriów politycznych zlikwiduje fikcję apolityczności telewizji, o której najgłośniej mówią zawsze ci, którzy politycznie podporządkowują media. Podział ten czyni automatycznie bezzasadnymi oskarżenia o zawłaszczaniu telewizji, które niewątpliwie, bez względu na okoliczności, wystąpią, gdy takiego podziału nie będzie.
- Możliwy zarzut, że taki model telewizji wprowadzi jeszcze większe podziały wśród Polaków jest nieprawdziwy. Najgłębsze podziały rodzą się wtedy, gdy jedna strona sporu pozbawiona jest możliwości wypowiadania się własnym językiem. Dopiero sytuacja, w której obie strony mogą się swobodnie, bez manipulacji i sterowania wypowiedzieć, skłania do wzajemnego słuchania przeciwnych racji, a tylko wtedy może dojść do porozumienia. Warto przypomnieć historię niemieckich telewizji ARD i ZDF, które rozwijały się przypisane odpowiednio partiom CDU i SPD, a dzisiaj nie różnią się zasadniczo i nawet współpracują.
- Byłaby to próba zbudowania prawdziwie nowej telewizji publicznej. Zmiany w ramach dotychczasowego modelu zależą w decydujący sposób od ludzi, którym zostanie powierzone ich dokonanie i żadne przepisy nie zagwarantują ich trwałości.
P.S. Zapraszam do merytorycznej dyskusji zanim zdecyduję, czy przesłać tekst Profesorowi Glińskiemu. Gdyby jego współpracownicy przyglądali się temu, co dzieje się w S24, nie byłoby nawet takiej potrzeby.
